Het frustrerende geheim van Rosa Chacel: "De kosten waren erg hoog"

"Ik besef dat het logisch is dat, als ik me al zoveel jaren tegen ontrouw verzet, er geen reden is waarom ik me er niet tegen zou moeten blijven verzetten. Alles wat er gebeurt, vergroot het verleden alleen maar en laat me zien dat ik het met een lafheid heb beleefd die alleen maar tot dit had kunnen leiden. Als ik in 1927 gepast had gereageerd op de meest flagrante [ontrouw], waren de volgende niet mogelijk geweest. Maar ik durfde niet," klaagt Rosa Chacel (1898-1994) tegen haar man, de schilder Timoteo Pérez, Timo, die het zat was dat hij haar belachelijk maakte.

Geconfronteerd met zo'n beslissende situatie zou je denken dat de relatie tussen de twee ten einde was. Anna Caballé, die onlangs haar biografie van de schrijfster Íntima Atlántida (Stier) publiceerde, legt echter aan La Vanguardia uit dat "net als Simone de Beauvoir, beide vrouwen met een grote persoonlijkheid, in een tijd leefden waarin de steun van een man nodig was om hun weg te vinden. Chacel geloofde dat ze de steun van een echtgenoot nodig had en, althans in schijn, haar huwelijk in stand moest houden. Hoewel de prijs zeer hoog was, want wat we in ons leven niet aankunnen, beheerst ons uiteindelijk."

Als ik in 1927 op de meest flagrante [ontrouw] adequaat had gereageerd, zouden de volgende dingen niet mogelijk zijn geweest." Rosa Chacel

Hoewel een onzichtbare draad en een goed huwelijk hen zelfs in momenten van afstand bij elkaar hielden, zou Chacel Timo zijn ontwijkende tederheid of ontrouw nooit vergeven. Ze verweet hem er haar hele leven duizend keer om, ook al had ze aan het begin van hun verbintenis de affaires kunnen accepteren als onderdeel van een nieuwe liefdescode die in de jaren twintig vrijheid en tolerantie vereiste. Maar naarmate de tijd verstreek en het aantal vrouwen toenam, begon de schrijver het te vermoeien. Vooral toen een van zijn geliefden, al was het maar kort, haar zus Blanca was.

"Ik denk niet dat ze geliefden waren. We weten alleen dat er een flirt was tussen Timo en zijn jongere zusje. Ik ben ervan overtuigd dat de jonge Blanca verliefd op hem werd, een man die vrouwen erg leuk vonden: hij was verlegen en koesterde een beschermende rol. En ze volgde hem gedurende Timo's hele carrière als hoofd van de bescherming van het Artistiek Erfgoed, van Madrid tot Genève," merkt de biograaf op.

Tijdens zijn ballingschap in Brazilië ontmoette hij de belangrijkste vrouw in zijn leven: Lea Pentagna. "Ze was heel anders dan Chacel, bijna zijn tegenpool. Een familievrouw, zonder enige artistieke pretenties, aardig, afkomstig uit een rijke familie, en tot het bittere einde verliefd op Timo. De relatie tussen de twee was als schadebeperking: ze vermeden, voor zover ik weet, een frontale confrontatie." Toen Timo stierf, schreef Chacel zijn biografie en liet Pentagna erbuiten, ondanks het feit dat ze bijna 40 jaar een stabiele relatie hadden. Ze las het manuscript niet omdat ze tegen de tijd dat het werd gepubliceerd al blind was.

“De openbaring, de vergroting van het vlees, was wat mij uitsloot: men kon spelen met schoonheid, totdat de persoon, de drie afzonderlijke personen: ik, hij, zij, het spel betraden”, zou Chacel opmerken in zijn roman Natural Sciences .

Zoals Caballé in haar boek beschrijft, bracht deze situatie talloze tegenstrijdigheden met zich mee voor de auteur van La sinrazón , zoals het sturen van haar zoon Carlos naar een peperdure school in Buenos Aires. "Waarom deed ze het? Waarschijnlijk om Timo te irriteren en hem de hoge kosten van de kostschool in Rio te laten dragen", meent de biografe. Chacel zou erover nadenken: "Timo's offer, zijn leven volledig afhankelijk van de strijd om geld, en ik, intussen, pure literatuur schrijven."

De schrijfster hield haar huwelijkse realiteit geheim. Zelfs in haar dagboeken vermeed ze het onderwerp, dat uiteindelijk haar hele leven bepaalde. "De drang om te spreken, om de meest onuitsprekelijke dingen die zich in haar intimiteit afspeelden te uiten, en de drang om te zwijgen, om het geheim, háár geheim, te beschermen tegen nieuwsgierige blikken en de kritiek die haar onthullingen konden oproepen", vat Caballé samen in haar proloog.

Chacel voelde zich niet alleen "ongelukkig" op persoonlijk vlak, vanwege de beschreven omstandigheden. Hetzelfde overkwam haar professioneel, gezien de late erkenning van haar werk. Haar eerste roman, One Way Station , gepubliceerd in 1930, was niet zo succesvol als ze had gehoopt, en ze bleef er tot het einde van haar leven voor strijden, ondanks het feit dat "de roman de lezer nooit weet te bereiken". Ze had echter het gevoel dat ze met deze roman "de Franse nouveau roman al minstens twintig jaar vooruitliep, en ze verlangde wanhopig naar erkenning voor haar literaire vroegrijpheid."

Lees ook Rosa Chacel, die geweldige man Laura Freixas

Dit verlangen naar bekendheid gedurende haar hele carrière kwam waarschijnlijk voort uit haar jeugd. "Mijn theorie is dat het feit dat ze enig kind was – haar zusje werd geboren toen ze al 16 was – en niet naar school ging, en altijd in een wereld van volwassenen leefde, waar ze het enige meisje was en ook door iedereen werd gevierd, haar een perceptie gaf die ze later, toen ze op de wereld kwam, moeilijk als haar eigen kind zou kunnen herkennen."

Teresa , haar tweede roman, was ook niet zo succesvol als ze had verwacht. "Maar dat kwam doordat de timing niet mee zat. Ze voltooide het begin '36. Er was niet genoeg tijd om het te publiceren. En toen het in 1941 in Buenos Aires werd gepubliceerd, was het niet erg bekend. Teresa Mancha's figuur was onbekend in Argentinië. Maar in de loop der jaren werd het een succes. Het is verreweg haar meest leesbare roman."

De openbaring, de vergroting van het vlees, was wat mij uitsloot: met schoonheid kon men spelen.” Rosa Chacel

Het verdriet en de teleurstelling over haar persoonlijke leven en het mislukken van haar werk verdwenen als sneeuw voor de zon toen ze in september 1965 de eerste brief van Ana María Moix ontving. "Haar wereld ging voor haar open toen ze na het lezen van Teresa een jonge vrouw zo in haar geïnteresseerd zag. Chacel was toen 67." Ana María Moix zelf bewaart in haar archief ook de correspondentie die ze voerde met de vrouw die ze als haar literaire rolmodel beschouwde. "Die vriendschap zou worden gevolgd door die met Gimferrer, die van grote betekenis was tijdens haar herstel in Seix Barral, en Guillermo Carnero."

Lees ook De Moix-archieven: onbeantwoorde liefdesbrieven, poëzie en as op weg naar Egypte Lara Gómez Ruiz

Deze namen, die uiteindelijk fundamentele pijlers werden, moedigden haar aan om terug te keren naar Spanje, waar ze op latere leeftijd erkenning kreeg. Waarom publiceerde ze dan op dat mooie moment haar dagboeken, waarin ze kritiek uitte op degenen die haar zo veel hadden geholpen, en zelfs zo ver ging dat ze haar zoon een ezel noemde? "Ze had niet ingeschat welk effect ze zouden hebben," is Caballé ervan overtuigd, speculerend dat ze met de publicatie ervan haar kans op de Cervantesprijs verspeelde. Tegenwoordig, benadrukt ze, stellen deze teksten lezers in staat hun complexiteit te begrijpen en perspectief te krijgen op "een leven vol onzekerheid".